Dopamine là một Hormone quan trọng của cơ thể người. Dopamine tạo ra niềm vui, động lực và mang lại nhiệt huyết cho con người trong cuộc sống. Sản xuất Dopamine là 1 phần quá trình tự nhiên của cơ thể. Nhưng nếu được kích thích quá mức, nó sẽ dẫn đến hành vi nghiện Dopamine.
Nghiện Dopamine sẽ xảy ra khi chúng ta liên tục hành động hoặc dùng các chất kích tạo ra cảm giác thoải mái, hạnh phúc. Tai hại hơn, sự phát triển công nghệ hiện đại đưa con người nhiễm cơn nghiện Dopamine “ngắn hạn” hơn bao giờ hết. Trong vô thức, bạn có nhận ra mình đã lướt Tiktok, Facebook, Instagram… liên tục trong 2-3 giờ? Dù không cần thiết, ta vẫn mặc định làm các hành động này vì cảm giác hưng phấn trước mắt và gây nghiện mà chúng mang lại.
Nghiện Dopamine: Món gì càng hại, lại càng hấp dẫn
Dopamine tiết ra nhiều ở các kích thích không lành mạnh
Dopamine vốn là một phần không thể thiếu trong bản năng sinh tồn, giúp ta duy trì và phát huy những hành vi tích cực. Đáng tiếc thay, ở cuộc sống vội vàng hiện đại, ta phải đối diện hàng trăm thứ “thượng vàng hạ cám” tạo Dopamine như: thuốc lá, cà phê, sex, mỹ phẩm,… Nghiên cứu của PubMed Central chỉ ra rằng, các món kích thích này lại khiến não bộ sản xuất nhiều Dopamine hơn. Khiến chúng trông mời gọi, hấp dẫn ta hơn là những kích thích lành mạnh khác.
Nghiện Dopamine: Món gì càng hại, lại càng hấp dẫn
Khi mất kiểm soát, chúng ta sẽ vô thức lặp đi lặp lại các hoạt động này và trở thành sự ám ảnh cưỡng chế. Đó có nghĩa là, chúng ta không thực sự muốn dính chặt vào hoạt động đó nhưng không dừng lại được. Việc nghiện Dopamine ngắn hạn này khiến não bộ phải ở lại 2-3 tiếng. Đến khi bản thân thấy nhàm chán và vô nghĩa.
>> Tin nóng đáng chú ý: Kịch bản nào để Việt Nam vào bán kết ASEAN Cup 2024?
6 hoạt động thường thấy của chứng nghiện Dopamine ngắn hạn
Cameron Sepah – Tiến sĩ Tâm thần học, đã tổng hợp và chia chứng nghiện Dopamine ngắn hạn với 6 hoạt động dưới đây. Chắc hẳn bạn sẽ gặp mình trong số đó.
- Ăn uống mất kiểm soát/vô độ: ăn uống nhiều vì stress, nghiện đồ ngọt. Sơ hở là… nạp đường như trà sữa, nước ngọt, ăn vặt thường xuyên,…
- Nghiện lướt mạng xã hội: thường phải check thông báo, lướt Facebook, Tiktok, Reels,… không kiểm soát được thời gian. Bạn cảm thấy bồn chồn nếu xa điện thoại, offline quá lâu.
- Sa đà vào bài bạc: không chỉ đơn giản là nghiện đánh bài ăn tiền, đây còn là hoạt động cá độ, đánh đề… phạm pháp. Chỉ cần có gỡ gạc, lời cao là lao vào chơi tiếp.
- Nghiện mua sắm: dù biết món hàng không cần thiết hoặc kém chất lượng, chúng ta vẫn cứ mua vì thấy sale off, giá rẻ. Dẫn đến hậu quả mua nhiều nhưng không dùng đến, chi tiêu vượt thu nhập cho phép.
- Nghiện tình dục: cần phải xem phim 18+ mỗi ngày, nghiện “tự sướng”,… Và các hoạt động kích thích tính dục, khoái cảm khác.
- Nghiện chất kích thích: như cà phê, thuốc lá, bóng cười, cần sa,… Và các chất kích thích nguy hiểm bị liệt vào danh sách cấm.
Nghiện trà sữa, ăn ngọt, ăn vặt,… cũng là dấu hiệu của hành vi nghiện Dopamine ngắn hạn
Hầu hết chúng ta có thể thấy hình dáng chính mình trong tất cả 6 hoạt động trên. Đó là điều hoàn toàn bình thường, vì chúng thuộc bản năng tự nhiên của con người. Tuy nhiên, đừng phạm pháp và đắm chìm vào chúng vô độ để ảnh hưởng đến cuộc sống, sức khỏe.
Thấy đời “vô vị” sau cơn nghiện Dopamine
Mỗi khi thỏa mãn được kích thích cao này, não bộ lại đòi hỏi kích thích mới cao hơn, nặng hơn. Dần dà, sự hưng phấn liên tục sẽ đi đến đỉnh điểm và tụt dần xuống ngay say đó. Đó là tâm trạng chán chường khó tả sau khi lướt xong TikTok, Facebook 2-3 tiếng. Hay cảm giác sau khi ăn buffet quá no căng bụng,… Tâm trạng chúng ta có thể trở nên trống rỗng, hối hận hơn vì đã không thể kiểm soát được nhu cầu bản thân.
Bạn có cảm thấy ân hận sau khi dành hàng giờ lướt mạng xã hội?
Một khi đã quen với cường độ thỏa mãn cao và cơn nghiện Dopamine hạng nặng, không chỉ có cảm giác vô vị. Chúng ta còn mất đi khả năng cảm thụ những “chất kích thích yếu”. Mà đa phần lành mạnh hơn, như nghe nhạc thư giãn, đọc sách, vẽ tranh, podcast, học tập,… Chúng không “đủ đô” để khiến chúng ta đắm chìm vào như những “chất nghiện” ngắn hạn phía trên. Guồng quay với các cơn nghiện Dopamine dễ khiến con người sống nhanh, mất bình tĩnh. Từ đó tước đi khả năng nhẫn nại, học hỏi từ việc đọc sách, nghe podcast,… hay các thói quen nhẹ nhàng khác.
Nghiện Dopamine tước đi các cơ hội học hỏi và tận hưởng khoảnh khắc giá trị
Học sống chậm để cai nghiện Dopamine ngắn hạn
Những hoạt động lành mạnh, kích thích yếu có nhiều tác dụng. Như: phát triển sức khỏe tinh thần, củng cố thể chất, kiểm soát cảm xúc và giúp ta tập trung làm việc hơn. Các nghiên cứu chỉ ra 1 số cách giúp bạn có thể sống chậm lại và tìm cảm giác hạnh phúc:
1/ Tự đặt ra giới hạn: hãy ngắt kết nối wifi, điện thoại vào những ngày, giờ cụ thể không cần đến. Hãy quản lý thời gian lướt mạng xã hội bao nhiêu tiếng mỗi ngày. Tập thói quen ghi lại chi tiêu, gửi tiền tiết kiệm để hạn chế tiêu hoang.
2/ Viết xuống các cảm xúc trong ngày: hãy ngẫm lại nguyên nhân cốt lõi vì sao bạn nghiện Dopamine ngắn hạn. Liệu bạn đang buồn bực, thiếu thốn cảm giác gì hay quá rảnh rỗi? Hiểu điều này sẽ giúp bạn nhận ra “nỗi đau” và giải quyết chúng tốt hơn.
3/ Hình thành 1 thói quen thay thế: thay vì dành tất cả thời gian rảnh để lướt điện thoại. Bạn hãy thử đăng ký tập gym, chạy bộ,… Dành thời gian nghe Youtube, Podcast, vẽ tranh, làm gốm,… Trong thời gian dài, các hoạt động thay thế sẽ giúp ta cai nghiện Dopamine ngắn hạn trước kia.
Học cách sống chậm để cai nghiện Dopamine hạng nặng
4/ Rủ “đồng đội” cùng sống chậm: sự ảnh hưởng, tương tác người-người cũng giúp ta uốn nắn kỷ luật ổn định hơn. Hãy chọn một hội nhóm hoặc bạn tốt với các thói sống lành mạnh. Bạn sẽ học hỏi, lượm lặt các điều hay từ họ và bồi đắp thiếu sót của bản thân.
Kết luận
Nghiện Dopamine là bản năng. Tuy nhiên nhận biết cái nào nên và rèn giũa giới hạn bản thân mới là thứ khó. Hãy tập sống chậm và tận hưởng những điều nhỏ nhặt trong cuộc sống. Đó là con đường bền vững để tốt hơn mỗi ngày bạn nhé.
